O uczuleniu na język nowogęsi i łacinę

O uczuleniu na język nowogęsi i łacinę

Tadeusz Szopa

tadeusz.szopaa@gmail.com

         Obserwując to, co dzieje się w wielu dziedzinach życia społecznego i kulturalnego w Polsce i w zachowaniach ludzi, można zauważyć szczególną cechę Polaków, jaką jest podatność na mody w różnych dziedzinach życia, np. w nauce, w medycynie, w języku. Zresztą, jest to nie tylko nasza cecha. Nie zawsze są to mody pożyteczne. Bywają mody niemądre, a nierzadko – szkodliwe.

         Tu ograniczę się do mód w stosowanym języku polskim i do moich emocji związanych z tymi modami. Wypowiadam się jako zwykły użytkownik języka, a nie językoznawca, bo nim nie jestem, oczywiście. Dlatego nie zakładam, że mam rację w swoich opiniach w tym obszarze.

         Jedną z takich mód jest nagminne niemal stosowanie słownictwa angielskiego w życiu publicznym w Polsce, także w środowiskach powołanych do szerzenia kultury, w tym – kultury języka (polskiego). W zalewie anglicyzmów, swego rodzaju „wirusów” językowych,  niektóre są szczególnie drażniące. Przykładem może być słowo aplikacja, znany przecież od dawna w języku polskim, zwłaszcza prawniczym. W pewnym okresie, gdy nastała w Polsce moda na stosowanie słownictwa angielskiego, wirus ten natrafił na podatny grunt do mutacji i rozprzestrzenił się na wiele innych pojęć, mających już swoje nazwy. Uważamy (uogólniając – my Polacy), że użycie słowa aplikacja podnosi wartość treści, która kryje się za nim. To akurat słowo wypiera wiele stosowanych dotąd określeń, lepiej oddających treść, jak np.: podanie, prośba, wniosek, zgłoszenie, zastosowanie, zakroplenie, zażycie, wstrzyknięcie, funkcja (wchodzę do aplikacji), ubieganie się (o coś) itd., itd., i zubaża w ten sposób język polski. Oczywiście, moim zdaniem.

         Innym takim „wirusem”, na który również jestem szczególnie uczulony jest opcja – słowo stosowane zamiast: wybór, preferencja, możliwość, wersja, wariant, sposób, rozwiązanie itd. To wirus angielski, ale pochodzący chyba od łac. optio, optare – wybór, wybierać (jeśli tak, to na przykład „wybieram wybór”).

         Przykłady takiego naśladowniczego, nieuzasadnionego zastępowania słów polskich słowami angielskimi można mnożyć. Moda na niektóre z nich na szczęście (na moje szczęście) powoli mija – coraz rzadziej słyszę łał, mejnstrim, implementacja, iwent i kilka innych. Są to jednak wyjątki, niestety.

         Jak niskie musi być poczucie swojej wartości i dumy z polskiej kultury tych ludzi, którzy w miejscach publicznych (ale dostępnych niemal wyłącznie Polakom) używają do nazwania lub reklamowania swoich poczynań zawodowych takich terminów, jak np.: shop, fast food, sale, outlet itp. Takie praktyki da się usprawiedliwić w centrum Stolicy lub innych miast, odwiedzanych przez obcokrajowców, ale na ich obrzeżach i w małych miejscowościach jest śmieszne i uwłaczające tym Polakom, którzy są dumni ze swej kultury.

          Wprowadzanie słów obcych do języka polskiego ma sens głównie wtedy, gdy nie ma dobrego odpowiednika polskiego. Bezmyślne, naśladownicze zastępowanie słów polskich anglicyzmami, zwłaszcza zubażające nasz język, jest szkodliwe i powinno być tępione. Trudno nie zgodzić się z opinią prof. Hanny Jadackiej, która pisze, że takie nagminne stosowanie anglicyzmów to „szkodliwa, snobistyczna poza, za którą stoi brak szacunku dla rodzimej kultury i tradycji …” [Wielki słownik poprawnej polszczyzny]. A może są to ukryte kompleksy. Ale niektórzy inni językoznawcy są na tyle podatni na presję tej mody, że są skłonni wprowadzać (moim zdaniem niepotrzebnie) takie wyrazy do słownictwa polskiego (!). Tłumaczą to liberalizmem językowym.

             Inną modą, niestety tolerowaną, a nawet hołubioną przez środowiska kultury w Polsce, jest stosowanie w języku zwłaszcza mówionym, wulgaryzmów. Oburzające jest to, że takie słownictwo jest używane nie tylko przez ludzi z marginesu społecznego, lecz także przez osoby publiczne – polityków i ludzi powołanych do szerzenia kultury. Wolałbym usłyszeć w wypowiedziach ludzi, których z założenia powinienem szanować albo chciałbym szanować, znane polskie „eee…”, „yyy…” a nawet „aaa…” niż wulgarne „k….”. Jak pisze cytowana powyżej prof. Hanna Jadacka, wulgaryzmy są „używane przez osoby mało sprawne językowo, o ubogim słownictwie, prymitywne, z marginesu społecznego”, a ich używanie to „prymitywny sposób demonstrowania emocji lub uzupełniania braków słownictwa”. Z tą opinią też warto się zgodzić.

           Modą językową, najmniej szkodliwą dla języka i zwykle przemijającą, jest stosowanie w dużym nadmiarze pewnych polskich zwrotów i słów, których inni używają. Starsi pamiętają takie kiedyś modne zwroty, powtarzane po kilka razy w jednym zdaniu w wypowiedziach ludzi słabszych językowo, jak: „wydaje mi się”, „jakby”, „generalnie” i inne. Obecnie podobnie modnym słowem jest „dokładnie”, w znaczeniu przytaknięcia, potwierdzenia, zgody itd. Da się też zauważyć, zwłaszcza w różnych programach publicystycznych w telewizji, modę na zwroty: „tak naprawdę” i „powiem tak” (zwrot zaczynający wypowiedź) i inne podobne, nadużywane jako wtręty i nieniosące żadnej treści. Moda śmieszna, ale niedrażniąca (mnie).

          W związku z wymienionymi przykładami zanieczyszczania języka polskiego anglicyzmami i wulgaryzmami, należy zapytać, czemu ma służyć ustawa o języku polskim. Wydawałoby się, że „ochronie prawnej języka polskiego w życiu publicznym”, a zatem przeciwdziałaniu takim zjawiskom, moim zdaniem, szkodliwym dla polskiej kultury, . Dlaczego więc nie są egzekwowane przepisy tej ustawy? Gdzie są polscy językoznawcy i Rada Języka Polskiego? Konieczna jest jednoznaczna reakcja specjalistów, gdyż granice liberalizmu językowego zostały już dawno przekroczone.

         Inną modą, na którą jesteśmy podatni, jest moda na bieganie. Ale o tym pisałem w innym artykule.

Marzec 2019